Да им се одземе моќта на политичарите е најдобар бунт

Либан, Венецуела, Боливија, Ирак, Алжир, Чешка, Иран, Египет, Франција… Ова се некои од земјите во светот каде што во моментот трае бунт.

Причините се различни – од политичко до економско, од незадоволство од владата, како што се Алжир или Венецуела, до бунт околу зголемувањето на цените, како што е случајот во Иран или Франција. Некаде протестите се демократски и мирно, додека некаде демонстрациите дојдоа до работ на револуцијата со многу жртви. Некаде, протестите доведоа до промени, некаде (се уште) не.

Но, суштината, без оглед на средствата, е повеќе или помалку иста – заедничко изразување на незадоволство, употреба на демократското право на протест и повици за промена.

Праг на висока толеранција

И, судејќи според зачестеноста и интензитетот на овие протести, лесно може да се заклучи дека луѓето во Босна и Херцеговина можат да бидат среќни што немаат проблеми како Французите, Иранците или Чесите, затоа што, освен неколку примери од неодамнешното минато, масовно и континуирано тие не протестираат речиси за ништо. И, ако погледнеме наназад, дури и кога тоа ќе се покаже, протестите брзо се гасат, дури и во случаи кога ништо не се случува, или се случуваат само козметички промени.

Повеќекратни сомневања за корупција во владата, состојбата во судството, бум во платите и придобивките на политичарите во комбинација со сиромаштијата на обичните луѓе, проблемите со здравството и образованието, лажните дипломи, криминалот, децата поврзани со радијаторите, невработеноста … Се добива впечаток дека не оди далеку од прагот на толеранција на Босанците, кои за разлика од незадоволството во светот, претпочитаат (и поудобно) да решат да го споделат својот гнев со своите пријатели на социјалните мрежи, наместо да го претворат во континуирани протести за да постигнат повисока, заедничка цел.

Како да се објасни овој социолошки феномен, кога, по секоја логика, Босна и Херцеговина, ако се здружи, треба да зоврие од незадоволство?

Проф. Аднан Џафиќ, социолог на Факултетот за политички науки на Универзитетот во Сараево, го објаснува недостатокот на дејствување од страна на луѓето со терминот „секојдневие“.

„Губење ориентир да се дејствува“

„Ние секојдневниот живот го гледаме како временски простор во кој се игра интеракција на поединци од областа на професионален ангажман, семејство, слободно време… кои се ограничени во можностите. Сепак, не може да се направат промени од оваа сфера, индивидуални или целокупни. Индивидуалната автономија не е доволна, но тоа е неопходен услов за цивилно дејствување. Ова е најзабележливо во оние општества каде промената е најпотребна. Луѓето во уништените општества, наспроти функционалните општества, го губат ориентирот за акција“, вели тој.

Политичкиот аналитичар Ивана Мариќ е на мислење дека за да се смени нешто, граѓаните треба да излезат од зоната на комфор, што не сакаат да го сторат затоа што, „никогаш не знаете кој за што можеби ќе ви затреба“.

„Ние сме луѓе кои често ја користат изреката „Само нека не се пука“, што значи дека можеме да издржиме се под тоа“, вели таа.

„Често слушаме дека некаде „се случил народ“, што значи дека граѓаните самостојно се бунтувале против некоја неправда. Сепак, за луѓето да се соберат и да протестираат, треба некој да организира. Се очекува опозицијата да организира протести против лошите потези на власта, затоа што се платени да бидат корективен механизам, па доколку не се во можност тоа да го направат во Парламентот, тогаш ќе можат да бараат правда на улица. Но, опозицијата во БиХ не е премногу различна од владата и честопати сите се испреплетени, така да не знаете која е владата или кој е опозицијата. Протестите можат да организираат и претставници на граѓанското општество, но проблемот е во тоа што најсилните граѓански организации не доаѓаат од општеството туку со помош на донатори, пред се меѓународни. Поради ова, тие немаат широк опсег на луѓе кои ги поддржуваат и можат да иницираат протести“.

Рецептот за успешни протести, вели таа, е здружување на опозициските сили, невладините организации, медиумите и граѓаните со финансиска помош на меѓународната заедница.

Но, нема такво нешто.

Џафиќ тврди дека општеството во БиХ е комплицирано, а пасивниот став на луѓето кон ситуацијата во БиХ, меѓу другото, произлегува од состојбата на хетерономијата на истото општество.

„Прво, уставните темели и социјалните норми вклучуваат странски државјани и меѓународни институции кои го ограничуваат суверенитетот на државата, и второ, имаме националистички идеолошки програми поврзани со соседните држави, инструментално и насочени кон целите на нашиот избирач и на нашите сопствени „општи цели“. Трето, делот на граѓанските организации формирани од меѓународни актери кои треба да бидат лек за нефункционирање на државните институции во пракса, оди заедно со претходните два елементи, и на крај имаме и самите граѓани кои преку учество во изборни и други политички активности, споменатите елементи на хетерономија да се наметнат норми на целото босанско население “, вели Џафиќ.

Протестите во БиХ одамна се сведоа на социјалните мрежи, што служат како најудобна форма на искажување лутина. Мариќ смета дека овие коментари не треба да се сфаќаат сериозно.

„Остави ги без работа и моќ“

„Тоа е најлесниот начин да се изрази незадоволство, особено ако тоа е направено зад лажен профил. Повеќето критики што корисниците ги пишуваат на социјалните мрежи треба или не треба да се повторуваат кога се соочуваат со личноста што ја критикуваат, без оглед на тоа кои се тие. Затоа, овие коментари не треба да се сфаќаат сериозно, ниту бројот на допаѓања не треба да биде индикација за вистинска подготвеност за граѓанска непослушност. Тоа не е само одлика на БиХ, тој е глобален феномен што не го поштедуваат ниту развиените демократски држави. Единствената разлика е во тоа што нивната казнена политика е поцврста и подобро спроведена отколку кај нас“, вели Мариќ.

Што преостанува на незадоволните граѓани на БиХ?

Одговорот на Мариќ е едноставен – тие имаат уште поефикасен начин за изразување незадоволство, што е „најдобриот протест“ што не се користи во скоро половина од населението во БиХ.

„Најдобро е да се влијае кон политичарите ако не гласате за нив, оставајќи ги без работа и моќ. Нивните партии ќе се погрижат да им најдат друга работа, но ќе останат без моќ, што може да биде многу болно за нивното его. Затоа, би сакала да прашам зошто граѓаните на Босна и Херцеговина не користат избори за да го променат она што не им се допаѓаат и да ги казнуваат политичарите кои не ги исполнуваа нивните очекувања. Или можеби ги казниле? Зошто граѓаните прво не го искористат своето демократско право на глас и да бидат избрани и со тоа да ги променат корумпираните и некомпетентни политичари. Дури 45 отсто од граѓаните со години отсуствуваат на избори, но тоа не ги спречува да се жалат на политичарите избрани од 55 отсто од нивните сограѓани кои излегле на гласање“, вели таа.

„Се додека толку голем број граѓани ги поддржуваат партиите кои победуваат на изборите со зголемување на тензиите, малку е веројатно дека ќе можеме да промениме нешто со протести. Штом се смири состојбата по протестите, истите овие политичари, со помош на истите гласачи, повторно ќе го заземат своето место на врвот“, додаде таа.

3 Декември 2019 Ал Џазира Балканс