„Токунбо“: Како африканските нации се борат со продажба на „зомби“ уреди

На раздвижените улици на Нигерија, на тезги се продаваат купишта употребени фрижидери и климатизери што се познати како „токунбо“, збор што значи „од странство“.

Милиони луѓе се собираат на такви пазари низ Африка секоја година за да купат увезени уреди по поволни цени, особено кога растат нивните приходи, заедно со нивната можност да инвестираат во технологија за ладење.

Во многу африкански земји, побарувачката за уреди за ладење се зголеми двојно или тројно во текот на изминатата деценија, особено што климатските промени носат се пожешки денови, велат нивните влади.

Но, откако фрлените апарати ќе бидат префрлени дома, нема гаранција дека тие ќе се вратат во живот – и ако го сторат тоа, трошоците за нивно извршување може да бидат огромни, како за нивните корисници, така и за околината, велат групите за заштита на животна средина.

Африка е често последната станица за ефтини, застарени „зомби“ фрижидери и климатизери исфрлани претежно од домовите во Европа и потоа нелегално се препродавани.

Но, некои африкански земји сега вршат притисок против таа трговија, што може да доведе до големи побарувања за снабдување со електрична енергија што е ограничена и да ослободи сега забранети течности за ладење кои делуваат како важни за климатските промени.

Гана од 2013 година воведе забрана за увоз на користени уреди за ладење и Руанда одобри слична забрана минатата година, заедно со регулативите за кои е потребна нова опрема за ладење за исполнување на минималните стандарди за енергетска ефикасност до следната година.

Дел африкански земји се приклучија на работната група на ОН, формирана во април, која има за цел да пронајде начини да го спречи протокот на овие уреди. Но, успехот се уште е во голема мера неостварлив.

„Тие доаѓаат брендирани како нови, но кога тие ќе се отпакуваат тоа се претежно е-отпад скоро до крајот на животот“, вели Лесли Адогаме, извршен директор на СРАДев, нигериска непрофитна група за истражување на здравјето на животната средина.

„Тие се секако поевтини за купување, но тие трошат многу повеќе енергија, не ги исполнуваат еколошките стандарди и обично имаат многу краток рок на траење“, изјави тој за Фондацијата Томсон Ројтерс.

Нигерија и други западноафрикански земји со високи летни температури и близина на европските пристаништа за испорака се особено популарни дестинации за користени уреди за ладење, кои пристигаат полнети во контејнери, товарни возила, па дури и користени автомобили.

Сигурна статистика за трговијата тешко може да се најде за Нигерија, но Брегот на Слоновата Коска и Сенегал забележаа двојно зголемување во користениот увоз на фрижидери од 2010 година, претежно од Европа, според податоците на владата.

Повеќе од 3,7 милиони фриќидери се увезени во Гана од 2004 до 2014 година, околу 75 отсто од нив од втора рака, според студија од 2017 година на Универзитетот за енергија и природни ресурси на Гана.

Анализата поддржана од ОН за 2018 година за 60.000 метрички тони користена електрична опрема увезена во Нигерија, најголем дел од Европа, откри дека најмалку една четвртина од тоа не функционира, најголем дел од тоа фрижидери и климатизери.

Испораката на електронска опрема што не работи е нелегална и според Базелската конвенција, меѓународен договор и Директивата за испорака на отпад од Европската унија.

Бидејќи многу од користените уреди за ладење користат два до трипати повеќе електрична енергија од новите модели, тие нагласуваат дека веќе е преоптоварена електрична мрежа, соопштија владини претставници.

Многу од нив користат и застарени хемиски ладилници кои се моќни придонесувачи за климатските промени. И бидејќи многумина не работат долго, тие доаѓаат на веќе огромните електронски депонии за отпад низ Африка.

Бидејќи африканската побарувачка за климатизација расте брзо, потребната електрична енергија за нивно управување се очекува да се зголеми за 10 пати до 2040 година, според Меѓународната агенција за енергија.

„Увозот на користени уреди за ладење е огромна пречка бидејќи африканските земји се обидуваат да ги задоволат потребите на потрошувачите и зголемувањето на националните потреби за енергија“, рече Брајан Холуј, кој води обид поддржан од ОН за подигање на ефикасноста на уредите.

„Долгорочните последици по здравјето и благосостојбата на Африканците и планетата се длабоки“, рече тој во интервју.

Напорите да се запре меѓународната трговија со исфрлени половни апарати трае со децении.

Конвенцијата од Базел во 1989 година, договор ратификуван од повеќето светски влади, забранува нелегален извоз или фрлање електронски производи што не работат а кои содржат опасен отпад.

Директивата на ЕУ за испорака на отпад исто така забранува извоз на отпадна електрична и електронска опрема во земјите што не се членки на ЕУ.

Но, запирањето на овие текови меѓу Европа и Африка е предизвик, не само затоа што и двата континента имаат корист.

Европејците велат „О Боже, ќе чини толку многу за рециклирање на ладилниците и фрижидерите“, вели Џим Пакет, извршен директор на Базелската мрежа за акција.

Во меѓувреме, Африканците сакаат прифатливите уреди да останат ладни.

Царинските службеници во африканските пристаништа се главните чувари на вратите кои ги следат приливите.

Хозе Рамин Карбајоса, експерт за управување со електронски производи во Западна Африка, рече дека царинските агенти имаат застрашувачка задача да одлучат дали голем обем на користени уреди се функционални и легални или нелегален е-отпад.

Африканските влади исто така профитираат од увозот.

Во 2018 година, владата на Сенегал заработи околу 1,8 милиони долари за царински давачки и 1,5 милиони американски долари даноци на додадена вредност од увозот на фрижидер, рече Карбајоса, кој работеше со земјите од Африка и Европската унија за рециклирање на електроника.

Вознемирена од зголемениот јаз меѓу побарувачката на енергија и производство на електрична енергија, Гана во 2008 година забрани увоз на електрични апарати за ладење што трошат многу енергија.

Но, околу 300.000 користени фрижидери годишно продолжија да пристигнуваат – заедно со влошување на струјата – до 2013 година, кога владата ги засили инспекциите и почна да профилира увозници, според Кофи Агиарко, директор за енергетска ефикасност и климатски промени во Комисијата за енергетика во Гана.

Во првата година, увозот на користени фрижидери падна за половина. Минатата година, новите уреди се 95 отсто од продажбата на фрижидери во Гана, рече тој.

Додека новите уреди чинат два до трипати повеќе од користените, тие користат третина повеќе електрична енергија, при што потрошувачите од Гана заштедуваат во просек 140 долари годишно на сметки за енергија, рече Агиарко.

Иако вратата во голема мерка е затворена, увозниците се уште се обидуваат да искористи стари уреди во Гана.

Кон крајот на март и април, дури и со ограничувањата поради Ковид-19 инспекторите заплениле повеќе од 300 користени фрижидери, повеќето од нив од Велика Британија, рече Агиарко.

Тој се надева дека другите африкански влади ќе ја прифатат програмата на Гана – но тој рече дека запленувањето е јасен знак за предизвиците со кои се соочува Африка.

„Имаме закон што забранува испорака на користена и супстандардна опрема во Гана, но сепак ние се уште го добиваме во количини“, рече тој.

„Значи, што се случува со другите земји што воопшто немаат закони?”