„Поштенска штедилница“, најважниот државен кредитор: Банкарски или политички кредити
Само од летово, банката „Поштенска штедилница“ на државата и нејзините фирми позајмила повеќе од 800 милиони евра. Станува збор за три заеми дадени директно на државата, за кредитирање инфраструктурни проекти и уште три што му беа дадени на Србијагас. Државата беше гарант за тие заеми кои покрај Поштанска, на Србијагас ги позајмуваа и некои приватни банки на српскиот пазар.
Тие шест заеми покажуваат, имено, дека „Поштенска штедилница“ од неодамна стана „сериозен“ државен доверител, од банка која служеше пред се како „бојлер за проточна вода“ меѓу државата и пензионерите, но и дел од вработените во јавниот сектор. Банка на која не само државата, туку и нејзините најважни компании се повеќе се потпираат во однос на кредитирањето на важни и стратешки проекти.
Форбс Србија анализираше со Ѓорѓе Ѓукиќ, професор на белградскиот Економски факултет, што се крие зад таквиот пресврт, како тоа влијае на билансот на состојба и работењето на оваа банка, како и кои би можеле да бидат можните последици од таквото задолжување. И за државата, но пред се за гореспоменатата банка.
Србија на крајот на јуни годинава склучи договор со „Поштенска штедилница“ за долгорочен инвестициски заем во износ од 42 милијарди динари, односно 359 милиони евра. Станува збор за динарски кредит со рок на отплата од 11 години и грејс период од три години. Каматната стапка се состои од тримесечен белибор зголемен за фиксна маржа од 2,9 отсто.
Српскиот парламент го потврди тој заем со усвојување на Законот за српско задолжување кај „Поштенска штедилница“ банка за финансирање на изградба на урбана инфраструктура и националниот стадион со пристапни патишта, на крајот на јули годинава. Ова, сепак, не е единствениот заем што државата го зема за националниот стадион од таа банка.
Да потсетиме, во октомври минатата година и пратениците во српското Собрание донесоа закон со кој се потврдува заем од истата банка и практично за истите намени. Имено, се работи за заем за изградба на линиска инфраструктура за развој на нова област како дел од изградбата на национален фудбалски стадион со придружни објекти на територијата на општина Сурчин во Белград.
Износот на овој заем е 11,2 милијарди динари. Станува збор и за динарскиот кредит, со грејс период од две години и рок на отплата од девет години. Каматната стапка, пак, е повисока од заемот задолжен во јуни годинава. Договорена е камата во износ од шестмесечен велибор и маржа од 3,3 отсто на годишно ниво.
Истовремено, освен кај Поштанска, државата за исти цели и во истиот износ се задолжи и кај Уникредит банка.
По тој повод, државата го усвои и Законот со кој се потврдува давање гаранција на „Поштенска штедилница“ за заемот земен од државното претпријатие. Станува збор за заем даден на фирмата Србија Карго.
Со исклучок на заемот за финансирање на изградбата на националниот стадион во Сурчин, државата на почетокот на месецов зеде уште два кредити од „Поштенска штедилница“.
Првата се однесува на финансирањето на проектот за изградба на тунелното поврзување помеѓу улицата Караѓорѓева и Дунавска падина. Станува збор за 24,9 милијарди динари или околу 212 милиони евра. Каматната стапка е 2,5 отсто, што е маржа плус тримесечна камата, бидејќи и тоа е динарски заем. Рокот на отплата е 10 години, а грејс периодот четири години.
Истиот ден Србија потпиша и заем со Поштанска за финансирање на изградба на пат со инфраструктура во Макишко поле. Износот на заемот е 18 милијарди динари или 154 милиони евра, а рокот за отплата е 15 години, а грејс периодот е дури пет години. Овој кредит ќе се отплаќа на 40 еднакви тримесечни рати, а неговата цена е тримесечен белибор и каматна маржа од 2,5 отсто.
Имено, кога ќе се соберат само овие три последни заеми што и ги позајми на државата „Поштенска штедилница“, се доаѓа до сума од 725 милиони евра. И тоа без кредитот што оваа банка го зеде од Поштенска за националниот стадион и придружната инфраструктура на крајот на август минатата година.
Ѓорѓе Ѓукиќ, професор на белградскиот Економски факултет, за Форбс Србија вели дека драстичното зголемување на кредитната активност на „Поштенска штедилница“ може да се види од нејзините биланси.
„Кредитите и побарувањата од клиенти од 30 септември лани до 30 септември годинава се зголемени за 25 отсто. Од друга страна, кога ќе се спореди крајот на септември 2023 година со истиот период во 2022 година, тој раст е само 1,6 отсто. Тоа најдобро го покажува големиот скок во последната година“, објаснува Ѓукиќ.
Ѓукиќ забележува дека „Поштенска штедилница“ се уште не е меѓу најголемите банки на пазарот, но таа е единствената во која државата е сопственик.
„Таа е шеста банка на пазарот, нејзиното учество во билансот е само 8,2 отсто. Значи, тоа е далеку под овие првите пет. Но затоа е единствената државна банка во Србија. Верувам дека се работи за тоа што за некои проекти за кои државата зема кредити не може да се задолжува кај друга комерцијална банка во Србија. И тогаш Поштенска се наметнува како логично решение, бидејќи е државна банка и е под контрола на државата“, вели Ѓукиќ.
Ѓукиќ додава дека заемот даден за националниот стадион од 42 милијарди динари е доста голем. И прашање е дали професионален менаџмент како тој што раководи со приватни банки би го одобрил овој заем толку лесно.
„Националниот стадион и придружната инфраструктура не се профитабилни инфраструктурни проекти. Бидејќи претходно не беше направена физибилити студија, не знаеме ни дали и кога ваквите проекти ќе се исплатат. Во отсуство на таа студија, не сум сигурен дека Управниот одбор на приватна банка така лесно би го отфрлил ова кредитирање. Без разлика што државата стои зад кредитот како најмалку ризичен должник. Не сум сигурен дека проценката на кредитниот ризик во овој случај е направена строго професионално. Наместо тоа, би рекол дека е применето релативизирање на критериумите за оваа оценка“, објаснува Ѓорѓе Ѓукиќ.
Нашиот соговорник вели дека е проблематично што овие проекти се финансираат со пари на даночните обврзници.
„Каматната стапка на овој конкретен кредит воопшто не е поволна. Маржа од 2,9 отсто и тримесечна каматна стапка значат вкупна каматна стапка од 7,7 отсто во моментов. „Скапо е задолжувањето за проект без никакво докажано оправдување“, вели тој.
Ѓукиќ предупредува на фактот дека со продажбата на Комерцијална банка Србија практично остана без државни банки. Ова воопшто не е поволна ситуација, особено во услови на криза.
„Неспособноста на државата да управува со тие банки не е оправдување за таквата одлука. Земјата треба да има голема и силна банка. Сепак, со него треба да управува професионален менаџмент кој би донесувал одлуки исклучиво врз основа на релевантна проценка на ризикот“, предупредува овој соговорник на Форбс Србија.
Покрај директните заеми, државата неодамна гарантираше и задолжувања на јавното претпријатие Србијагас од неколку домашни банки, меѓу кои и „Поштенска штедилница“. Станува збор за три заеми кои Србијагас ги подигна во средината на ноември, а чија навремена и уредна отплата гарантираше Србија, односно Владата.
Еден од тие кредити во износ од 51 милион евра е земен од „Поштенска штедилница“. Во преостанатите две, Поштенска беше една од двете банки заемодавци. Останатите два заеми земени од „Поштенска штедилница“ се во вредност од по 15 милиони евра.
Како што веќе пишуваше Форбс Србија, Србијагас кон средината на минатиот месец се задолжи за повеќе од 200 милиони евра за реализација на проектот за изградба на неколку гасоводи, а кредитите се во динари, но со валутна клаузула.
Услов за одобрување на тие кредити, вклучително и позајмените 81 милион евра од „Поштенска штедилница“, беше гаранцијата на државата дека доколку Србијагас не ги подмири навреме обврските, ќе ги врати кредитите со буџетски пари.
Интересно е и тоа што заемот од „Поштенска штедилница“ беше поскап од кредитите од други банки, односно од кредитите што ги даваа Интеза банка и ОТП. Имено, каматната маржа кај Интеза банка беше 1,2 отсто, кај ОТП 1,45 отсто. Истата каматна стапка ја понуди и Поштанска штидионица.
Според податоците од Централниот регистар на хартии од вредност, мнозински сопственик на „Поштенска штедилница“ е Србија со 78,5 отсто од акциите. Српска пошта поседува удел од 13,3 отсто, Телеком 7,4 отсто, а остатокот е на Фондот ПИО и Фондот за развој
Форбс Србија
