Експертска дебата: Форензички банки како решение за заштита на жртвите на сексуално насилство и силување
Експертската дебата на тема „Дали се почитува пристапот фокусиран на жртва при прибирањето на докази во случаи на сексуално насилство и силување“, што се одржа денеска ги истакна главните предизвици со кои се соочуваат жртвите и надлежните институции. Учесниците дискутираа за потребата од законски решенија кои ќе спречат двојна виктимизација на жртвите и ќе ги заштитат од дополнителни трауми. Предложија формирање на банки за чување на форензички докази и подобрување на меѓусекторската соработка.
Како што соопштија организаторите Мрежа против насилство врз жените и семејно насилство, имајќи ги предвид фактот дека сексуалното насилство, а особено силувањето, е една од најмалку пријавуваните и процесуираните форми на насилство, а со препораките на Гревио од септември 2023 година, како и обврските преземени со ратификацијата на Истанбулската Конвенција, државата има обврска да ги почитува пристапот насочен кон жртвата и пристапот заснован на правата на жртвите.
-Кога работиме на развивање на закони, стратегии, политики за насилство врз жени, мораме да имаме на ум еден многу важен аспект - кои се потребите на жртвата во моментот кога ќе побара помош. Независно дали првично ќе се обрати во граѓанска организација или во некоја од релевантните институции, тоа што ѝ е неа најпотребно и е подготвена да го направи треба да биде во фокус на чекорите кои ќе бидат преземени, истакнала Елена Димушевска, директорка на Мрежата против насилство врз жени и семејно насилство.
Проф. Гордана Лажетиќ од Институтот за казнено право и криминилогија при Правниот факултет „Јустинијан Први“ од Скопје, споделила дека еден од можните начини за унапредување пристапот во случаи на сексуално насилство и силување би бил формирање на банки за чување на форензички докази, кои заради нивната природа мора да се земат побрзо, а потоа жртвта да се охрабри да пријави и притоа да биде заштитена од страна на институциите. Тоа, според неа, треба да се постигне меѓусекторски и со учество на граѓанските организаци.
Судијката Оља Ристова, преку примери од судската пракса укажала на недоследностите во постапките. Таа посочила дека судовите се должни да ги почитуваат правата на жртвите, меѓутоа, за да се донесе правилна одлука, постапката мора да се базира врз законити и релевантни докази.
Обвинителката Ленче Ристоска ја објаснила постапката при пријавување и прибирање докази во случаи на сексуално насилство и силување и рече дека има простор таа постапка да биде олеснета за жртвата, таа да не дава искази пред сите инстанци и системот да биде поефикасен кога се работи за вакви случаи.
Неда Чаловска, независна експертка, посочила дека сегашниот систем принудува сексуалното насилство да мора да се пријави во полиција и јавно обвинителство, од сите институции, вклучително и од здравствените работници и вработените во упатните центри за сексуално насилство, без разлика на волјата на жртвата. Истанбулската конвенција и ГРЕВИО, кој ја набљудува имплементацијата на конвенцијата, како што потсетува, јасно посочуваат дека сите сервиси, вклучително и собирањето на доказите во случај, на пример, на силување треба да и бидат обезбедени на жртвата, без разлика дали таа во моментот сака или не сака да го пријави делото пред органите на прогонот.
-Анализата покажа дека ваков пристап насочен кон жртвата, имаат земено најголемиот број од земјите од Европската унија и пошироко. Праксата од овие земји покажува дека во случај на силување форензичките докази се земаат во согласност со волјата на жртвата и се чуваат до 2 години, период кој и се остава на жртвата да одлучи дали таа ќе поведе постапка против сторителот, посочи Чаловска.
Проф. др. Александар Станков, директор на Институтот за судска медицина, нагласил дека тие мора да постапуваат согласно важечките закони, а доколку се сменат законските решенија во однос на постапките тие ќе се држат до нив. Тој ја истакнал потребата од навремено земање на телесните докази и нивно соодветно чување и обработка.
