Психичките проблеми од Ковид-19 не се безопасни, се повеќе лица бараат помош
Истражувачката група составена од 12 психолози од Катедрата за психологија на Филозофскиот факултет во Загреб и еден од Филозофскиот факултет во Загреб, неодамна објави преглед на прелиминарните резултати од вториот бран на стражувањето – Како сме“? Животот во Хрватска за време на короната.
Проектот ги испитува последиците од пандемијата на коронавирусот во Хрватска и земјотресот во Загреб врз менталното здравје на граѓаните, а истражувањата покажуваат кои социјални групи и на кој начин најмногу страдале психолошки во пандемијата и мерките и последиците што ги предизвикала.
Податоците за вториот бран на истражување беа собрани на крајот на минатата година, додека првиот бран на истражување беше спроведен во мај 2020 година. Вториот бран на истражување вклучи повеќе од 2.600 лица на возраст од 18 до 94 години и повеќе од 1.400 ученици од 1 одделение до 4 клас од средно училиште.
Еден од членовите на истражувачкиот тим, доцент Тања Јурин од Катедрата за психологија на Филозофскиот факултет, изјави за Ал Џезира дека ова е едно од најсеопфатните и најобемни истражувања во Хрватска на оваа тема. Главната цел беше дали нарушеното психичко здравје забележано во мај 2020 година, дополнително се влошило, да се разбере што се случува со луѓето, односно кои ментални нарушувања влијаат врз нив и какви грижи и стравови имаат, како се сменија стандардните активности и улоги во животот и кои се ранливи лица.
Главните откритија на истражувањето покажуваат од што стравувала и нагласила истражувачката група по првиот бран – менталната состојба се влошила во вториот период, нарушувањата се продлабочиле, луѓето се повознемирени, депресивни и под поголем стрес и се води значително помал квалитет на животот.
Кои последици по менталното здравје на населението откривте, кои социјални групи претрпеле најмногу и зошто и кои се понатамошните ризици?
– Има многу последици. Нивоа на депресија, анксиозност и стрес за 30 проценти од испитаниците припаѓаат на категоријата тешки нарушувања. Само секој трет учесник нема потешкотии. Недостасува оптимизам, а квалитетот на животот е намален, што долго време не сме го виделе во истражувањето. Забележавме и 40 проценти од оние кои имаат проблеми со спиењето, се будат почесто, сонуваат поинтензивно. Се поголем број луѓе се „на работ“ или веќе го преминале работ на нивниот капацитет да се прилагодат. Како резултат на тоа, тие често се чувствуваат уморни, и постои отпорност на епидемиолошки мерки. Медиумското покривање се повеќе предизвикува чувство на лутина, особено ако се објави сензационално за пандемија. Искуството на мнозинството е дека животот во клучните аспекти значително се променил.
Влошувањето на менталното здравје влијае главно на девојчињата од средно училиште, децата воопшто, луѓето кои живеат сами, оние кои претходно имале ментални нарушувања, оние чии животи се променети во сите сегменти од животот, посиромашните и оние кои имаат лоши односи со членовите на семејството. Тоа се групи кои покажуваат проблеми во пандемијата во многу поголема мера, затоа притоа треба да им се посвети најголемо внимание за да им се помогне и нарушувањата да не се продлабочуваат или да станат хронични.
Кои се последиците по приватниот живот на луѓето, семејството и другите односи и квалитетот на семејниот и социјалниот живот?
– Осумдесет и пет проценти од учесниците во нашето истражување изјавија дека нивното социјално функционирање, дружењето со членови на семејството со кои не живеат и со друго пошироко семејство се најзагрозени. Тие немаат можност да користат услуги во заедницата. Ова за некои може да изгледа безопасно, но социјалната поддршка е клучен фактор за да се спротивстави на стресот. Со фактот дека отстранивме еден ваков важен заштитен фактор, стресот продира полесно. Социјалните односи не се секогаш заштитен фактор, а тоа најчесто се случува кога блиските односи се оние кои создаваат фрустрација, напнатост. Ова е случај и во пандемија. Бевме принудени да бидеме во еден вид интеракција од која беше тешко да се оддалечиме или да се замениме некое време со попријатни, исполнети врски и контакти.
Како влијаеше ситуацијата врз деловниот живот на луѓето, општите и специфичните односи во деловниот свет?
– Оваа пандемија многу влијаеше на деловниот аспект на животот. Од истражувањето, дознавме дека искуството со несигурност во односите пред пандемијата е зголемено и е поголемо за вработените во приватниот сектор. Се согледува дека работодавачите покажале високо ниво на грижа за заштита од коронавирус, но за жал недоволно за професионален раст и развој во променетите услови за работа. Сиромаштијата или лошите финансиски услови и потешкотии се најмногу поврзани со посиромашно ментално здравје, но исто така и со оние кои проценуваат дека се повеќе оптоварени со работа.
Интересен е фактот дека оние кои работат делумно од дома и делумно одат на работа имаат најголемо преоптоварување во работата. Една можна причина е што поради ова тие имаат најмногу нејаснотии заедно со нивните работни и работни задачи и цели. Таквите лица покажале највисоки нивоа на прегорување на работа. Во тој контекст, оние што беа редовни, направија подобровито отиде на работа. Можно е, во ситуација на општа несигурност поврзана со здравствената и економската состојба, новиот распоред на работа да претставува дополнителен извор на несигурност и непредвидливост за вработените и да бара од нив да направат дополнителни прилагодувања во веќе променливите околности.
Особено внимание им посветивте на децата на училишна возраст – какви се резултатите овде, особено имајќи предвид дека децата се на чувствителна возраст кога треба да стекнат клучни социјални вештини и образование и да воспостават нормални социјални односи за индивидуален развој во секој аспект?
– Резултатите на децата се особено загрижувачки. Децата се ризична група, особено постарите деца, особено девојчињата. Во првиот бран, ја имавме секоја четврта девојка и секое петто момче кои имаат сериозни ментални нарушувања, во декември 2020 година, тој број во нашиот примерок вели дека секоја трета девојка и секое четврто момче имаат ова најизразено ниво на ментални проблеми. Голем број деца имаат проблеми со концентрација, сон, вознемиреност, а голем број од нив се плашат да останат дома сами (поради земјотреси).
Шеесет и пет проценти од децата велат дека нивниот живот се променил на полошо во споредба со 35 проценти во мај минатата година. Видовме дека онлајн училиштето не е и не може да биде еднаква замена за наставата по контакт. Постарите деца покажаа дека повеќе сакаат да носат маска на лицето и да седат близу до другарка на училиште отколку да бидат без маска, и на поголема оддалеченост од своите врсници. Тоа кажува се. Училиштето не е само образовна институција, тој е најважното место за раст и развој на нашите деца и им беше одбиено на голем број од нив во изминатата година. Тоа е многу во животот на суштество кое има 12 или 17 години. Тука морам да истакнам дека еден од најголемите стресни фактори кај децата во ова време на пандемија е самоизолација и чувство на страв дека ќе ги зарази домаќините, особено оние во ризик.
Товарот што им го наметнавме на децата со пораки со голема претпазливост и страв е товарот на одговорност за нешто над кое тие скоро немаат контрола и што децата не можат да го поднесат без последици. Ќе го платиме трипати. Ние мора да бидеме претпазливи дека пораките за заплашување обично се „апсорбираат“ од најранливите, оние кои и онака се во страв. Не можам да не додадам дека како општество доцниме да одговориме на психолошките проблеми на децата. Јасно е дека можеме да им помогнеме на децата дека ние возрасните треба да бидеме добро, затоа треба да се грижиме за родителите, наставниците, професорите. Има толку многу пречки во добивањето брза, соодветна и бесплатна психолошка помош за децата и родителите, а да не ги спомнувам програмите за превенција.
Науката и професијата се тука, потребна ни е посилна волја на владетелите. Се плашевме дека здравствениот систем нема да пропадне во корона кризата, но системот за грижа за психолошките проблеми на децата и младите беше пренатрупан поради зголемени потреби и недостаток на експерти. Некако се чини дека не се буди аларм поради тоа. Одбивам да верувам дека менталното здравје на нашите деца не е приоритет за нас.
Општо, како луѓето се прилагодиле на новиот начин на живот, но исто така и какви долгорочни последици ќе останат на еден или друг начин психолошки или социјално?
– Според сите наши резултати, гледаме дека не сме и не можеме добро да се прилагодиме на новиот начин на живот, пред се затоа што чекаме враќање на животот што го имавме пред пандемијата. Многу работи се во мирување, променети, пропуштени и неизвесно е како тоа ќе продолжи. Оваа продолжена несигурност се повеќе се гледа во замор, оставка, беспомошност и депресија. Тешко е да се знае што точно не чека, но за жал, врз основа на овие податоци, со право сме загрижени. Резултатите покажуваат дека се повеќе и повеќе луѓе имаат потреба од психолошка помош, а уште повеќе веруваат дека ќе им биде потребна во иднина.
Лошата ментална состојба е одговор на она што ни се случува, па затоа е важно да ги препознаеме промените во нас и нашите најблиски, особено децата и младите. Важно е да бидеме добри со нас самите и другите, сега не е време за високи барања и стандарди, ниту за херојство. Совршено е добро што не сме психички добри, тоа не е знак на ментална слабост. Во ред е да побарате психолошка помош. Да се обидеме да ги вратиме нашите животи во старата добра нормала во што е можно повеќе области.
Но, одговорноста е и на државата. Штом поединците побараат помош, таа треба да биде бесплатна и достапна. Зголемената дигитализација во кризата овозможи советување, разговори и психолошка помош да се прават преку интернет. Ова треба да се користи ако тоа значи поголема достапност. Неопходно е да се едуцираат децата, младите, возрасните за стресот од препознавање на симптомите на ментални нарушувања и слично. Во 326 училишта во нашата земја има недостаток на психолози пропишани со нормите, време е итно да се ангажираат психолози на овие места.
Да не занемариме дека ова е училиште за сите нас, бидејќи спречувањето на менталното здравје треба да биде еден од приоритетите на оваа земја, а тоа се постигнува преку образование на сите нивоа на општеството, најдобро преку предучилишниот и училишниот систем. Да ја разбереме оваа превенција исто толку важна како и вакцинацијата против коронавирусот. Да не се коцкаме со здравје, било да е тоа физичко или ментално.
