Азбест: Темпирана бомба во области подложни на земјотреси
Десетици илјади луѓе ги загубија животите во земјотресот во јужната турска провинција Хатај на 6 февруари 2023 година. Багерите продолжуваат да уриваат уништени згради, преместуваат планини од преостанатиот шут, кревајќи големи облаци од прашина.
Некои деца трчаат низ урнатините за да најдат место за играње фудбал. Можно е да вдишуваат и азбест. Отровните градежни материјали сега ги загадија растенијата, почвата и остатоците во клучниот земјоделски регион, што сигнализира сериозна здравствена криза.
Тим експерти од Турската инженерска комора, која собира инженери кои работат на заштита на животната средина, собраа примероци од прашина во Хатај и ги анализираа на барање на ДВ. Истрагата утврди дека азбестот е присутен во регионот и покрај официјалните изјави за спротивното.
Здравствени експерти за ДВ велат дека луѓето кои живеат во областа погодена од земјотресот, вклучително и илјадници деца, се изложени на сериозен ризик од рак на белите дробови и на грлото предизвикан од азбест. Друга опасност постои од заразувањето со мезотелиом, особено смртоносен и агресивен рак.
„Во следните години, би можеле да очекуваме смрт на десетици илјади многу млади луѓе поради случаи на мезотелиом“, рече Озкан Каан Карадаг, лекар и експерт за јавно здравје и професионално здравје, откако ги виде првите лабораториски резултати од истражувањето на Дојче веле.
Отстранувањето на шутот претставува ризик по здравјето на населението
Светската здравствена организација го класифицира азбестот, кој некогаш беше поздравен како повеќенаменски чудотворен материјал, како „недвосмислено канцероген“. Најмногу е забранет во Германија од 1993 година, а во Турција од 2010 година.
Сепак, многу згради се постари и сè уште имаат градежни материјали кои содржат азбест. Азбестот често се користел за покриви, обвивка и изолација. Ако овој материјал се скрши, азбестот може да се распадне на микроскопски честички, да се пренесе во воздухот и да се шири.
Земјотресот на 6 февруари уништи 100.000 згради во 11 градови, вклучувајќи го и Хатај. Повеќе од 200.000 згради исто така беа сериозно оштетени. ОН проценуваат дека земјотресите оставиле меѓу 116 и 210 милиони тони отпад. Тоа е доволно отпад за покривање на површина речиси двојно поголема од Менхетен.
Работниците продолжуваат да ги уриваат оштетените згради и да ги чистат остатоците, честопати без маски или заштитна опрема. Тие често не користат заштитни мерки против ширење на прашина, како што е прскање со вода.
Организациите како што е Здружението на турски инженери и архитекти велат дека нивните предупредувања за ризиците по јавното здравје предизвикани од случајното уривање, отстранувањето на отпадот и практиките за отстранување на отпадот по земјотресот се игнорираат.
Како одговор на овие предупредувања, Мехмет Емин Бирпинар, тогашен заменик министер за животна средина, урбанизација и климатски промени, во јуни на социјалните мрежи напиша дека нема азбест во воздухот.
„Нашите граѓани во областа погодена од земјотресот можат да бидат спокојни; преземаме многу превентивни мерки против азбестот“, рече тој.
Анализите на Дојче веле откриваат азбест во погодените области
Но, се чини дека резултатите од анализата на ДВ на 45 примероци од шест различни области во Хатај се во спротивност со официјалните изјави.
Шеснаесет случајно собрани примероци содржеле азбест, вклучително и прашина од покривите на засолништата за бездомници, како и лисја, овошје, почва и прашина.
Во Газиантеп, на 200 километри од Хатај, ДВ го зеде последниот примерок од прашина од покривот на автомобилот за изнајмување. Примерокот беше позитивен - што значи дека содржи азбест. Тимот забележа негативен контролен примерок пред да замине од Газиантеп за Хатај, откако го изми автомобилот два дена претходно.
Експертите на ДВ велат дека покажува како влакнестиот материјал може да се залепи за возилата и на тој начин да се транспортира на долги растојанија.
Може да поминат децении за да се развијат карциноми поврзани со изложеност на азбест. Сепак, густата прашина во регионот веќе е штетна по здравјето. Според експертите, децата се во поголема опасност.
Петнаесетгодишната Лимар Јунусоглу и нејзиното семејство по војната избегаа од Сирија во Турција. По земјотресот тие се преселија во шатори во близина на депонијата за отпад. Нејзиниот брат сега е болен.
„На брат ми му се слоши од прашината. Го носиме во болница и му даваме кислород. Но, потоа се враќаме овде каде што прашината не му носи ништо добро. Понекогаш спие цела недела“, вели Јунусоглу.
На брегот, занаетчија за ДВ изјави дека нему и на неговото семејство му се слошило поради прашината. Во урнатините до неговата продавница лежи куп отпад, од електрични апарати до изолациски материјали за кои се знае дека содржи азбест.
„Сите наши носови и усти се полни со прашина. Нашите куќи, нашите шатори, фасадите на нашите куќи, нашите автомобили се полни со прашина. Затоа ние, нашите деца, нашите мајки и татковци, сите сме болни“, вели тој. додека ги покажуваше неговите црвени дамки кои се појавија на рацете и стомакот.
Експертот за јавно здравје Карадаг објаснува дека е тешко да се одреди колку луѓе во регионот се засегнати бидејќи нема објективни студии за здравствен надзор.
„Официјалните изјави кои тврдат дека луѓето не се засегнати служат само за прикривање на проблемот“, рече тој.
Граѓанското општество работи на решавање на проблемот со азбестот
Во април Адвокатската комора на Хатај и еколошките и здравствените организации поднесоа тужба. Сакаат да го запрат уривањето во градот, но случајот не е решен и по пет месеци.
Еџевит Алкан е еден од адвокатите и се противи на лошото управување со отпадот. Од прашината му се слошило.
Алкан помогна да се мапираат сите депонии за урнатини што се користат во градот бидејќи властите не ги објавија информациите, рече тој. На ДВ му покажува локација во близина на училиштето, има контејнери за жртвите од земјотресот и канал за наводнување за земјоделство.
Хатај е плоден регион и оттука низ целата земја се транспортираат земјоделски производи како магдонос и блитва.
„Затоа, многу е ризично луѓето и околината да го користат ова место како депонија“, посочува Алкан.
Утку Фират, инженер за животна средина кој помогна во собирањето примероци од прашина за ДВ, нагласува дека опасноста можела да се минимизира доколку азбестните материјали биле отстранети од зградите пред уривањето.
„Не само што не го направија тоа, туку и камионите што ги превезуваат урнатините не ги покриваа со церади. Дури и тоа многу ќе помогнеше“, рече Фират за властите и компаниите за уривање.
Дури и ако досега направената штета не може да се врати, некои безбедносни мерки би ја намалиле барем дел од опасноста.
„Треба да им се поделат маски на луѓето и работниците во регионот и да се поттикнат да ги користат“, рече Фират. „Станбените единици во областите најмногу погодени од прашина треба да се идентификуваат и преместат“, вели тој.
Сепак, најважното решение е да се препознае проблемот и безбедно да се отстрани смртоносниот материјал.
Дојче веле - Бон
