Какурис: Важно за економијата во време на избори е да има фискална консолидација и минимизирање на политичките ќор-сокак позиции
Новиот потпретседател на Европската инвестициска банка (ЕИБ) за Западен Балкан, Киријакос Какурис во интервју за МИА порачува дека во периодот на претстојните парламентарни и претседателски избори клучно за економијата ќе биде да продолжи постепената фискална консолидација и да се минимизираат политичките ќор-сокак позиции.
Она што исто така е важно, според Какурас, е да се зачува и привлечноста на странските инвеститори.
- Економијата на Северна Македонија се покажа како отпорна на неизвесноста и нестабилноста што ги карактеризира глобалните пазари. Во 2023 година, зголемената приватна потрошувачка и динамичниот извоз ја поддржаа економската активност, делумно неутрализирајќи ги надворешните спротивставени ветрови, а особено забавувањето во Германија, која е главен трговски партнер на Северна Македонија. Во иднина, се очекува домашната потрошувачка да продолжи да се шири во текот на 2024 година поради постепеното намалување на инфлацијата, додека градежните работи на паневропските коридори VIII и X да резултираат со нови инвестиции, поддржувајќи го економскиот раст, вели Какурис.
Во интервјуто што подолу е објавено во целост, Какурис објаснува и што и е потребно на земјава за полесно да премине кон зелена економија, а открива и дека Северна Македонија ќе биде една од пилот-земјите каде што ЕИБ ќе го имплементира својот нов пристап за праведна транзиција, со цел да ги зголеми финансирањето и советодавните услуги за поддршка на декарбонизацијата.
Интервјуто го пренесуваме во целост:
Европската инвестициска банка е една од меѓународните финансиски институции што го поддржува развојот на Северна Македонија, особено во делот на поддршката на малите бизниси, инфраструктурата и зелената економија. Кои се плановите за следниот период, колку средства ќе се насочат кон Северна Македонија?
- Ви благодарам за можноста да зборувам за МИА. ЕИБ традиционално е долгогодишен партнер на земјата обезбедувајќи 1,6 милијарди евра до денес за изградба на нови патишта, железници, енергетски и водни мрежи, истовремено придонесувајќи кон растот на малите и средни претпријатија (МСП). Нашето кредитирање силно го поддржува процесот на пристапување на земјата во ЕУ, вклучително и преку Тимот Европа и Економскиот и инвестициски план за регионот, со фокус на зелената агенда, дигиталната транзиција, поврзувањето и малите бизниси.
Во рамки на ЕИБ Глобално, потпишавме рекордно високи 494 милиони евра за Северна Македонија во 2023 година, од кои 219 милиони евра се грантови канализирани преку Инвестициската рамка за Западен Балкан. Ние придонесуваме со 325 милиони евра (175 милиони евра заем и 150 милиони евра грант) веќе потпишани во 2023 година во финансискиот пакет на ЕУ од 570 милиони евра за третата фаза од источниот дел од железничката мрежа на Коридорот VIII - изградбата на 24 километри железничка пруга меѓу Крива Паланка и границата со Бугарија, како и електрификацијата на 88 километри пруга меѓу Куманово и бугарската граница. Проектот е дел од Иницијативата за Глобална Порта на ЕУ, која има за цел да ги реши постојните инфраструктурни празнини ширум светот.
Во однос на новите проекти што планираме да ги потпишеме за земјава, имаме намера да продолжиме да ја поддржуваме изградбата на железничките делници на Коридорот VIII, развојот на малите и средните претпријатија и новите проекти за обновлива енергија и енергетска ефикасност, кои се од стратешко значење за зелената транзиција на земјата.
Колку сте задоволни од досегашното искористување на средствата наменети за Северна Македонија?
- Нивото на исплата за земјата досега беше многу задоволително. Преку нашето претставништво лоцирано во Скопје и засилените локални тимови, гледаме голем потенцијал во продолжување на поддршката за одржливиот раст на земјата со нашата поволна финансиска поддршка за Северна Македонија, комбинирана со техничка помош.
Главниот предизвик за искористување на средствата е ограничениот капацитет за управување со проекти и имплементација за големи проекти од јавниот сектор. Се обидуваме да го поправиме ова преку нашата дополнителна техничка помош и советодавна понуда. На пример, ЕИБ обезбедува техничка експертиза за развој на проекти, надзор и имплементација, а исто така благодарение и на своите експерти од советодавниот тим JASPERS, заедничка помош од ЕИБ и Европската комисија за поддршка на проекти во европските и регионите на Западен Балкан. Техничката поддршка во рамки на оваа програма се очекува да се зголеми тројно во текот на следните шест години за Западен Балкан, како што најавија Европската комисија и ЕИБ во 2023 година. На овој начин, ЕИБ, исто така, го подига капацитетот на локалните партнери во јавниот и приватниот сектор да се натпреваруваат за фондовите на ЕУ и им помага да станат самоодржливи во привлекувањето средства за нивните проекти.
Во приватниот сектор, соработката помеѓу РБСМ и ЕИБ Глобално овозможи до денес да се доделат 601 милиони евра за поддршка на повеќе од 2.420 локални компании. Преку овој партнерски модел, само од 2019 година, ЕИБ Глобално обезбеди 266 милиони евра инвестиции од ЕУ за компаниите во Северна Македонија, одржувајќи повеќе од 57.000 работни места и создавајќи 1.944 нови позиции.
Што треба да направи Северна Македонија за да ја забрза зелената транзиција?
- За да ги зајакне инвестициите во обновливите извори на енергија, Северна Македонија треба да ја зголеми употребата на механизмите за поддршка базирани на пазарот и да ги елиминира преостанатите субвенции за јаглен. Исто така, релевантните административни процедури и процедурите за инвестирање треба да се рационализираат, а системот за електрична енергија да се ажурира за поголема флексибилност. Слично на тоа, системот за поддршка за енергетска ефикасност во зградите треба да се зајакне и целосно да се операционализира.
Како најголемите финансиери на зелени проекти (49 милијарди евра потпишани во 2023 година на глобално ниво), ние веќе сме вклучени во подготовката на проекти за обновлива енергија и енергетска ефикасност низ целиот регион, заедно со модернизацијата на енергетската инфраструктура.
Банката е членка на Иницијативата за региони со јаглен во транзиција во Западен Балкан и Украина, предводена од ЕК, која се обидува да им помогне на земјите и регионите да се оддалечат од јагленот и да преминат кон јаглеродно-неутрална економија, истовремено обезбедувајќи позитивен социолошко-економски исход. Пример за ова е Декларацијата за инвестициска платформа за праведна транзиција за Северна Македонија, која треба да обезбеди инвестиции од 3 милијарди евра, политичка и техничка помош на земјата за распоредување 1,7 GW енергија во нови капацитети за обновлива енергија до 2030 година.
Оваа платформа има за цел да мобилизира инвестиции, политичка и техничка помош за да ѝ помогне на земјата на нејзиниот амбициозен пат кон декарбонизација. Заедно со нашите колеги од финансискиот сектор, се надеваме дека овој механизам за координација ќе ѝ помогне на земјата да се префрли од пристап проект по проект кон холистички пристап, овозможувајќи насочени, големи инвестиции, истовремено обезбедувајќи правична зелена транзиција која ги штити ранливите македонски заедници.
Покрај ова, Северна Македонија ќе биде една од пилот-земјите каде што ЕИБ ќе го имплементира својот нов пристап за праведна транзиција, со цел да ги зголеми финансирањето и советодавните услуги за поддршка на декарбонизацијата. За време на почетната фаза на имплементацијата, која ќе трае од 2024 до 2025 година, ќе можеме да поддржиме инвестиции во обновливи извори на енергија и енергетска ефикасност, регенерација на животната средина и пренамена на локацијата, унапредување на вештините и вработување, како и адаптирање на транспортната и комуникациската инфраструктура на потребите на транзицијата кон ниска потрошувачка на јаглерод.
Декарбонизацијата на македонската економија, исто така, зазема централно место во нашиот пристап. Благодарение на кредитната линија од 100 милиони евра што ја спроведуваме заедно со Развојната банка на Северна Македонија, им помагаме на малите бизниси да пристапат до средствата за проекти за енергетска ефикасност и климатски активности. Покрај тоа, наскоро ќе започнеме советодавна програма за поддршка на Народната банка и заинтересираните комерцијални банки во вклучувањето на управувањето со климатскиот ризик во нивните практики – важен елемент за забрзување на распоредувањето и подобрувањето на квалитетот на инвестициите во климатските активности во земјата.
Во иднина, за земјата ќе биде важно да се усогласи со рамката на ЕУ и ќе ја забрза зелената транзиција преку обезбедување регулаторен систем за класификација што ги насочува инвестициите кон одржливи активности.
Како го коментирате Планот за раст за Западен Балкан и што можат да очекуваат земјите од него?
- Во моментов, просечниот приход по глава на жител на Западен Балкан варира помеѓу 27 и 50 проценти од просечниот приход на ЕУ. Со овој нов план, Европската комисија има за цел да го забрза процесот на пристапување и економската конвергенција за да се удвои големината на економиите од Западен Балкан во следната деценија.
Идејата е да се зголеми финансиската помош, условена со спроведување на реформите, преку новиот финансиски инструмент – Фондот за реформи и раст за Западен Балкан во вредност од 6 милијарди евра.
На неодамна одржаниот состанок на лидерите од Западен Балкан во Скопје, директорот за проширување и соседство на ЕИБ, Лионел Рапај, ја потврди подготвеноста на банката да го поддржи новиот план, кој има потенцијал да ја поттикне економската конвергенција, заедно со Зелената и дигитална агенда и Заедничкиот регионален пазар. Овие активности треба да резултираат со поголема поврзаност, понепречена зелена транзиција, имајќи целосна корист од дигиталната агенда, зајакнувајќи ги образовните и здравствените системи и поттикнувајќи развој на приватниот сектор.
Дали сме институционално и регулаторно подготвени за неговата примена, односно соодветна употреба?
- Како што е наведено во Планот, секоја влада треба да подготви реформска агенда поврзана со спроведувањето конкретни реформи поврзани со основите на процесот на проширување. Откако ќе се исполнат конкретните цели, земјата ги добива предвидените средства.
Планот предвидува и отворање одредени области од Единствениот пазар на ЕУ за регионот, што ќе донесе опипливи придобивки за граѓаните, како што се слободно движење на стоки, услуги и работници и пристап до Единствениот платен простор на еврото. На настанот во Скопје, претставниците на високо ниво од економиите на Западен Балкан ја изразија својата посветеност на планот и создавањето заеднички регионален пазар, во согласност со правилата и стандардите на ЕУ.
Во овој момент, сè уште се дискутираат оперативните модалитети на планот и реформските приоритети конкретни за земјата.
Какви се очекувањата за економски раст и инвестиции, што е клучно за подобрување на состојбата, со оглед на тоа што годинава како држава имаме двојни избори?
- Економијата на Северна Македонија се покажа како отпорна на неизвесноста и нестабилноста што ги карактеризира глобалните пазари. Во 2023 година, зголемената приватна потрошувачка и динамичниот извоз ја поддржаа економската активност, делумно неутрализирајќи ги надворешните спротивставени ветрови, а особено забавувањето во Германија, која е главен трговски партнер на Северна Македонија.
Во иднина, се очекува домашната потрошувачка да продолжи да се шири во текот на 2024 година поради постепеното намалување на инфлацијата, додека градежните работи на паневропските коридори VIII и X ќе резултираат со нови инвестиции, поддржувајќи го економскиот раст.
Во контекст на претстојните парламентарни и претседателски избори, ќе биде клучно да се продолжи по патот на постепена фискална консолидација и да се минимизираат политичките ќор-сокак позиции. Северна Македонија, исто така, треба да ја зачува својата привлечност за странските инвеститори преку унапредување на структурните реформи на патот на пристапување кон ЕУ за подобрување на продуктивноста (вклучувајќи ги и затворањето на постојните празнини во нејзината енергетска и транспортна инфраструктура), справувањето со миграцијата на младите и забрзување на зелената транзиција во земјата.
Билјана Анастасова-Костиќ
